„Nie tylko ludzie bowiem piszą historię. Razem z nimi pisze ją również Bóg.”
Jan Paweł II, Pamięć i tożsamość
Bóg, w którego wierzymy, objawia się w historii ludzi. W historii całej ludzkości
i w historiach poszczególnych osób, grup, narodów. W sposób szczególny miejscem Bożego Objawienia były dzieje Izraela - Ludu Bożego Starego Przymierza. W sposób szczególny miejscem Bożego Objawienia była historia Jezusa z Nazaretu, syna Maryi - Jego dzieje pozwalają nam wierzyć, że jest on Synem Bożym - prawdziwym Bogiem. W sposób szczególny miejscem Bożego Objawienia są wreszcie dzieje założonej przez Jezusa wspólnoty - Kościoła, Ludu Bożego Nowego Przymierza.
To, kim jesteśmy jako ludzie wierzący jest zakorzenione w dwóch tysiącach lat historii Kościoła. Na naszą wiarę cała ta historia się składa. W sposób oczywisty do naszej wiary należą wydarzenia i słowa Pisma Świętego Starego i Nowego Testamentu. Wydarzenia i słowa zapisane w Ewangeliach są dla naszej wiary punktem centralnym. Lecz do naszej wiary należy również to, co później zostało przez ludzi wierzących dzięki pomocy Ducha Świętego odkryte. Należą do niej dokumenty soborów powszechnych, nauczanie papieży, Ojców Kościoła, wydarzenia z życia świętych, dzieła mistyków i teologów, a także dzieła sztuki: architektury, malarstwa, rzeźby i muzyki sakralnej. Mogę powiedzieć, że to, jak wygląda historia mojej wiary jest wynikiem historii wiary ludzi minionych wieków na całym świecie.
W tym historycznym kontekście chciałbym spojrzeć na książkę Jana Pawła II Pamięć i tożsamość. Pokazuje ona najważniejsze wydarzenia XX wieku w historii świata, Europy i Polski w kontekście wiary - Bożej obecności w wydarzeniach, w których bardzo trudno obiektywnie zobaczyć Boże działanie. Pokazuje odpowiedź Kościoła - dokumenty Soboru Watykańskiego II, encykliki i inne dokumenty papieży oraz działanie wybranych ludzi w świecie, który zdawał się coraz bardziej odrzucać Boga i wiarę.
Dokumenty Kościoła zawsze powstawały w konkretnych historycznych okolicznościach. Są one czasem bardzo niezrozumiałe, jeśli nie zna się żywych problemów, na które są odpowiedzią. Jan Paweł II jeszcze jako biskup krakowski uczestniczył w powstawaniu najważniejszych dokumentów soborowych, a jako papież wydał wiele istotnych encyklik, adhortacji, listów, katechez i innych publikacji. Pamięć i tożsamość jest dla wielu ważnych treści z nauczania papieskiego odpowiedzią na pytanie „Co autor miał na myśli?” pisząc te a nie inne słowa. Pokazuje w bardzo przystępny sposób historyczny kontekst kluczowych zdań z tych soborowych i papieskich dokumentów.
Jednocześnie Pamięć i tożsamość ukazuje ciągłość nauczania Kościoła, szczególnie w XX wieku. Wracające wezwanie do zawierzenia Chrystusowi ciągle na nowo, wezwanie do nawrócenia i ewangelizacji, szczególnie w krajach, które wydawały się być nawrócone i zewangelizowane - to główny temat, obecny w coraz to nowych kontekstach i sytuacjach. Książka papieża pokazuje teologiczne i filozoficzne podstawy tej ciągłości - Jan Paweł II dał odpowiedź na pytanie, dlaczego próby wyrzucenia Chrystusa z historii zaowocowały złem totalitaryzmów i dlaczego bez Niego człowiek jest kimś niepełnym.
Na zakończenie warto wspomnieć o osobistym wątku w Pamięć i tożsamość. Jan Paweł II jest chyba najważniejszym świadkiem Chrystusa i Jego Ewangelii w minionych dziesięcioleciach. Wynika to dużo bardziej z jego osobistych zachowań i postaw niż z funkcji, którą dzięki Duchowi Świętemu pełnił. Historia jego życia to doświadczenie spotkania ze złem dwóch nieludzkich systemów - faszyzmu i komunizmu, zmagania z tym złem, wreszcie zwycięstwo, które przez wielu nawet niewierzących obserwatorów bywa przypisywane w dużej mierze papieżowi. Życie i działanie Jana Pawła II było ważną i widoczną częścią historii Kościoła. Było też ważną częścią historii ludzkości. Można powiedzieć, że przez jego życie, przez jego czyny i słowa, historię wielu ludzi pisał i nadal pisze sam Bóg.